Na današnji dan / 5. septembar

Događaji na današnji dan

1514. – Turski sultan Selim I ušao je u Tabriz u Persiji.

1600. – Poveljom engleske kraljice Elizabete osnovana je „Istočnoindijska kompanija“ koja je dobila monopol na trgovinu sa Istokom, čime je počela britanska trgovačka, a potom i kolonijalna ekspanzija na indijskom potkontinentu.

1774. – U Philadelphiji je počeo prvi kontinentalni kongres sjevernoameričkih kolonija Velike Britanije na kojem su izaslanici učvrstili odbijanje londonskoga carinskog zakona i pozvali na nastavak bojkota britanske robe. Takvi će odnosi dovesti 1775. godine do početka američkog rata za nezavisnost.

1800. – Britanci pod komandom admirala Nelsona preuzeli su od Francuza Maltu. Pariškim mirom 1814. Britanija je i zvanično dobila Maltu koja je postala važna britanska baza na putu prema Indiji.

1864. – Flote Velike Britanije, Francuske i Holandije napale su Japance u tjesnacu Šimonoseki, za odmazdu zbog odluke Japana da zatvori svoje luke i istjera strance.

1866. – Na otvorenju (blagoslovu) nove berlinske sinagoge sudjelovao je pruski premijer Otto von Bismarck. Građevina je podignuta prema uzoru na maursku arhitekturu i mogla je primiti 3000 vjernika, a predstavljala je izraz židovske samosvijesti u tzv. doba utemeljenja Njemačke.

1869. – Položen kamen temeljac za dvorac Neuschwanstein.

1905. – Mirom u Portsmutu (Nju Hempšir), uz posredovanje američkog predsjednika Teodora Ruzvelta završen je Rusko-japanski rat. Rusija je predala Japanu Port Artur i priznala japanske interese u Koreji.

1939. – Drugi svjetski rat: SAD su proglasile neutralnost u Drugom svjetskom ratu, ali su kasnije zakonima „Cash and Carry“ (Plati pa nosi) i „Leand-Lesa Act“, (Zakon o zajmu i najmu) pomagali oružjem savezničke snage. Amerikanci su ušli u rat 7. decembra 1941. kada su japanske trupe napale američku pomorsku bazu Perl Harbur.

1960. – Predsjednik Konga (Zaira) Žozef Kasavubu smijenio je vođu nacionalno-oslobodilačkog pokreta i prvog kongoanskog premijera Patrisa Lumumbu.

1972. – Upad palestinskih terorista iz organizacije Crni septembar u olimpijsko selo, tokom održavanja Olimpijskih igara u Münchenu, ubistvo dvojice izraelskih sportista i početak krvave talačke krize.

1977. – Zapadnonjemački teroristi su oteli predsjednika Federacije zapadnonjemačke industrije Hansa Martina Šlejera, čije je tijelo pronađeno 19. oktobra 1977. u Francuskoj.

1980. – U Švicarskoj je pušten u promet najduži tunel na svijetu, 16,3 kilometara dugačak put kroz alpski masiv St. Gotthard. Tom betonskom cijevi putovanje sa sjevera Švicarske prema jugu skraćeno je oko dva sata.

1990. – Premijeri Severine i Južne Koreje susreli su se u Seulu, na prvim zvaničnim razgovorima na visokom nivou između dveju zemalja podijeljenih posle Korejskog rata 1953.

1995. – Francuska je izvela prvu u seriji atomskih proba na pacifičkom ostrvu Mururoa, što je izazvalo osudu širom sveta i masovne proteste, posebno u Australiji i na Tahitiju.

2001. – Državni tužilac Perua podigao je optužnicu protiv bivšeg predsjednika Alberta Fudžimorija zbog umiješanosti u dva masakra koje su izvršili paramilitarni odredi ranih devedesetih.

2008. – Tomislav Nikolić podnio ostavku na dužnost zamjenika predsjednika Srpske radikalne stranke i šefa poslaničke grupe SRS u Skupštini Srbije, nakon što je Predsjednički kolegijum stranke odlučio da SRS glasa protiv Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa Evropskom unijom.

2013. – U norveškom Tromsøu završen Svjetski šahovski kup 2013. Na turniru je pobijedio ruski velemajstor Vladimir Kramnik.

Rođeni na današnji dan

1187. – Rođen Luj VIII (zvani Lav), francuski kralj.

1568. – Rođen Tommaso Campanella, italijanski filozof.

1638. – Rođen Luj XIV, francuski kralj.

1733. – Rođen Christoph Martin Wieland, njemački pjesnik.

1735. – Rođen Johann Christian Bach, njemački kompozitor.

1764. – Rođena Henriette Herz, jevrejska književnica.

1791. – Rođen Giacomo Meyerbeer, njemački kompozitor.

1829. – Rođen Lester Allan Pelton, izumitelj Peltonove turbine.

1847. – Rođen Jesse James, američki bandit.

1847. – Rođena Marija Jambrišak, hrvatska prosvjetna radnica i književnica.

1872. – Rođen Carl Friedrich von Siemens, njemački industrijalac.

1885. – Rođen Uzeir Gadžibekov, azerbejdžanski kompozitor.

1888. – Rođen Sarvepalli Radhakrishnan, indijski filozof, političar i državnik.

1902. – Rođen Daril F. Zanuk, američki filmski producent, scenarista, režiser i glumac.

1912. – Rođen John Cage, američki kompozitor.

1929. – Rođen Andrijan Grigorjevič Nikolajev, sovjetski kosmonaut.

1940. – Rođen Raquel Welch, američka glumica.

1942. – Rođen Nikola Kallay, hrvatski hemičar, akademik HAZU.

1942. – Rođen Verner Hercog, njemački režiser.

1944. – Rođen Dario Bellezza, italijanski pjesnik i pisac.

1946. – Rođen Fredi Merkuri (engl. Freddie Mercury), rođen kao Farok Bulsara (engl. Farrokh Bulsara), britanski pjevač (Queen).

1948. – Rođen Benita Ferrero-Waldner, austrijska političarka.

1948. – Rođen Efraim Zurof je izraelski istoričar američkog porekla, koji igra važnu ulogu u otkrivanju nacista.

1951. – Rođen Majkl Kiton (engl. Michael Keaton), punim imenom Majkl Džon Daglas (engl. Michael John Douglas), američki glumac.

1951. – Rođen Paul Brajtner, njemački fudbaler.

1952. – Rođen Zdravko Rađenović, jugoslavenski rukometaš.

1966. – Rođen Milinko Pantić, srpski fudbaler.

1967. – Rođen Jane Sixsmith, engleska igračica hokeja na travi.

1967. – Rođen Nikola Kojo, srpski glumac.

1969. – Rođen Leonardo, brazilski fudbalski reprezentativac i trener.

1973. – Rođena Rouz Makgauan, američka tv i filmska glumica.

1979. – Rođen Julien Lizeroux, francuski alpski skijaš.

1979. – Rođen Džon Kerju, norveški fudbaler.

1983. – Rođen Arnela Odžaković, bosanskohercegovačka karatistkinja.

1985. – Rođen Dario Jertec, hrvatski fudbaler.

1987. – Rođen Admir Ćatović, bosanskohercegovački fudbaler.

1990. – Rođena Kim Yuna, južnokorejska klizačica.

Umrli na današnji dan

1849. – Umro Antun Nemčić, hrvatski književnik.

1857. – Umro Auguste Comte, francuski matematičar i filozof.

1876. – Poginuo Major Mihailo Ilić, srpski vojskovođa, ratnik, vojni pisac, naučnik i prevodilac, u borbama na Javoru kod Ivanjice u Prvom srpsko-turskom ratu.

1991. – Umro Željko Sabol, hrvatski književnik.

1997. – Umrla misionarka Majka Tereza, koja je u Kalkuti 1950. osnovala družbu „Sestre misionarke ljubavi“. Oko 2000 redovnica raznih nacionalnosti posvetile su se siromašnim, bolesnim i umirućim ljudima (posebno gubavcima) u Indiji i na svim kontinetima. Dobitnik je Nobelove nagrade za mir 1979.

2000. – Umro Slavko Leovac, predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske.

Sveci pravoslavne crkve na današnji dan

– Sveštenomučenik Irinej Lionski.

– Mučenik Lup (Odanije Uspenija).

– Sveštenomučenik Potin, episkop Lionski.

– Sveti Viktor.

– Sveti Alban Britanski