Jelena Trivić: Istina o famoznom BDP-u

“Činjenica je da imamo najniži BDP po glavi stanovnika u Evropi i regionu. BDP po glavi stanovnika je najčešće korištena mjera životnog standarda, iako ne idealan pokazatelj jer ne uzima u obzir nejednakosti u društvu, ipak se najčešće koristi.

BDP po glavi stanovnika u Republici Srpskoj je na kraju 2016. godine za koju postoje konačni podaci, iznosio 8.320 KM (u Federaciji 8.856 KM ili 6,4% više nego u Republici Srpskoj)”, navodi ekonomista Jelena Trivić (PDP) i objašnjava:

Nominalno gledano, BDP po glavi stanovnika u Češkoj je 17.200 evra (33.640 KM) ili u Rumuniji, za koju mislimo da je „tu negdje“ po životnom standardu sa nama, BDP po glavi stanovnika je 8.200 evra (preko 16.000 konvertibilnih maraka ili 2 puta više nego u Republici Srpskoj). U nedostižnoj Njemačkoj je 35.500 evra.

Istini za volju, nominalne vrijednosti ovog pokazatelja ne mogu da se porede zbog razlike u nivoima cijena među zemljama, pa možemo da koristimo jedan pokazatelj koji se zove BDP po glavi stanovnika prema paritetu kupovne moći koji uobziruje i razlike u cijenama.

Prema podacima koje publikuje MMF, BDP po glavi stanovnika prema paritetu kupovne moći za odabrane zemlje prikazan je u tabeli ispod. Podaci za Republiku Srpsku u bazi MMF-a ne postoje, ali s obzirom da je BDP po glavi stanovnika u Federaciji nešto viši nego u RS, možemo podatke za BiH uzeti kao približne i čak malo više nego za Republiku Srpsku.

BDP po glavi stanovnika prema paritetu kupovne moći, 2017. godina

• Bosna i Hercegovina, 12.723 dolara
• Srbija, 14.999 dolara
• Bugarska, 21.686 dolara
• Rumunija, 24.508 dolara
• Češka, 35.512 dolara
• Slovačka, 33.025 dolara
• Njemačka, 50.425 dolara

Kako bismo intuitivno tumačili podatke iz prethodne tabele?

U Srbiji se malo bolje živi nego u Republici Srpskoj, u Bugarskoji i Rumuniji skoro duplo bolje (a mi ih smatramo u našim glavama i dalje da su „rame uz rame s nama“), u Češkoj i Slovačkoj skoro tri puta bolje, a u Njemačkoj četiri puta bolje nego kod nas.

Drugo, da se vratimo stopama rasta BDP-a na koje se pozivaju zvaničnici Republike Srpske.

Koliko je cijela Evropa u ekonomskom zamahu, pokazuje sljedeća tabela u kojoj su prikazane godišnje stope rasta BDP-a prema podacima MMF-a u poslednje tri godine. Ponavljam, podaci su prikazani za BiH, ali mogu aproksimativno da posluže i za Republiku Srpsku, jer Federacija ima skoro identičan rast kao i Republika, što u ponderisanju za BiH daje sličan rezultat.

Stopa rasta BDP-a u procentima	2015	2016	2017
Bosna i Hercegovina	3.0	3.2	2.7
Srbija	0.7	2.7	1.8
Bugarska	3.6	3.9	3.5
Rumunija	3.9	4.8	6.99
Češka	5.3	2.6	4.3
Slovačka	3.8	3.3	3.4
Njemačka	1.5	1.9	2.5

Njemačka 2,5% u 2017. godini, Češka 4,3% (mnogo više nego mi), Slovačka 3,4% (opet više nego mi), Bugarska 3,5% – više nego mi, a Rumunija skoro 5% u 2016. godini i nevjerovatnih 7% u 2017. godini! Pada mi odmah na pamet obrnuta veza između nivoa korpucije i ekonomskog rasta što se na primjeru Rumunije očigledno prepoznaje. Razmišljam o Lauri Koveši.

Nama bi 5 ili 6% u uslovima u kojima jedna Njemačka ima 2,5% bilo „pod mus“, pogotovo što se sa svojim izvozom naslanjamo na Njemačku i druge zemlje EU koje svakako vuče ta ista Njemačka. Njemačku namjerno uzimam kao primjer visokorazvijene privrede koja posljednjih godina doživljava bum, a svakom može intuitivno da bude jasno da je razvijenim zemljama teže da brzo rastu zbog već visoke baze, dok bi nama visoka stopa rasta BDP-a (5, 6 ili 7%) trebala biti normalna pojava. Nažalost, nije. Mi se vrtimo oko tih 2%.

Treće, skromni rast BDP-a u Republici Srpskoj jeste statistička činjenica koja ne može da se obori, ali su ovdje mnogo bitniji izvori tog i dalje skromnog rasta.

Da se razumijemo, ne radi se ovdje ni o kakvom ekonomskom „čudu“. Rast BDP-a u Republici Srpskoj je posljednjih godina uglavnom „guran“ rastom javne potrošnje finansirane velikim dijelom iz kreditnih zaduženja.

Ovo svi znamo, ali evo da potkrijepim činjenicama. Treba samo malo dublje ući u strukturu BDP-a. Po potrošnom načinu mjerenja, BDP čine izdaci za konačnu potrošnju domaćinstva, izdaci za konačnu potrošnju države, bruto investicije u stalna sredstva i razlika izvoza i uvoza.

Analizom strukture BDP-a uočava se konstantni rast potrošnje države i konstantno smanjenje bruto investicija. Dakle, izvor ovog skromnog rasta BDP-a nije rast investicija, što bi bilo najpoželjnije, nego rast potrošnje države, naravno velikim dijelom i iz kreditnih zaduženja.

Ako navedemo statističku definiciju Bruto investicija, biće jasnije zašto je najpoželjniji izvor rasta BDP-a upravo ova stavka. Bruto investicije u stalna sredstva čine investiciona ulaganja poslovnih subjekata, preduzetnika i fizičkih lica, a koja se odnose na nova stalna sredstva, nematerijalna stalna sredstva i troškove prenosa vlasništva.

U strukturi BDP-a Republike Srpske, bruto investicije čine tek 22% od BDP-a u 2016. godini, dok su 2007. i 2008. godine činile skoro 30% BDP-a (za period prije 2007. godine ne postoje podaci). Ovo je jako poražavajuća činjenica. Dakle, rast BDP-a nije rezultat rasta investicionih ulaganja poslovnih subjekata već isključivo rasta potrošnje države iz zaduženja.

I da zaključim:

Narod se na hvalospjeve vlasti o ekonomskom „bumu“ obično smije, jer famozni rast BDP-a, koji se nakon 12 godina ove vlasti napokon desio, ne osjeća „na svojoj koži“. Očigledno zna narod bolje nego ja da je tih 2% slabo, tanko, preskromno, da ne kažem bijedno. Naročito ako se uzmu u obzir resursi kojima raspolaže Republika.

Nakon 12 godina, vladajuća struktura počinje da priča o ekonomiji, a ja još nisam vidjela validan ekonomski plan ni jedne od ovih partija iako se smatram informisanom osobom.

Statistička napomena: bruto domaći proizvod (BDP) je najvažniji makroekonomski agregat u sistemu nacionalnih računa i mjera razvoja ukupne ekonomije.

Ovo kaže definicija našeg Republičkog zavoda za statistiku, ali da bi bilo potpuno jasnije, BDP predstavlja sumu proizvedenih dobara i usluga proizvedenih u nekoj zemlji/ekonomiji tokom obračunskog perioda, najčešće jedne godine. Vrlo jednostavna definicija koja intuitivno navodi da je to sve što jedna zemlja proizvede tokom jedne godine, objašnjava Trivićka.