Dušan Silni, slavni srpski car: Najveći osvajač u srpskoj istoriji

Tokom vladavine Stefana Dušana Nemanjića, srpska država je bila najveća i najcjenjenija u svojoj istoriji.

Junak, vojskovođa i zakonodavac – jedni smatraju da je Car Dušan Silni bio osvajač, drugi da je oslobodilac. Alternativni istoričari tvrde da su Srbi na Balkanu prisutni hiljadama godina prije osnivanja Rimskog carstva, te da je Dušan zapravo oslobađao srpske teritorije od romejskog okupatora, dok drugi tvrde suprotno i ovog Nemanjića svrstavaju u red osvajača. Jedno je sigurno: u istoriji će ostati zapisano da je u prvoj polovini 14. vijeka živio najveći srpski vladar i da je bio na prijestolu u vrijeme najvećih evropskih vladara­ – Jovana Luksemburškog, Karla Velikog, Jovana V Paleologa…

Dušan Silni preminuo je 20. decembra 1355. godine, još uvijek mlad i u punoj snazi, kada se spremao na pohod za osvajanje Carigrada. Uzrok smrti nikada nije utvrđen, ali se govorilo o trovanju, moždanom udaru i čak epilepsiji.

Protjeran u Carigrad kao dječak

Stefan Dušan Nemanjić je na svijet došao oko 1308. kao drugorođeni sin Stefana Dečanskog, sina kralja Milutina. Nakon što je Stefan bio poražen u sukobu sa svojim ocem, Milutin je 1314. naredio da se on oslijepi i pošalje u izgnanstvo u Carigrad.

Upravljao Zetom sa 14 godina

Po povratku u Srbiju Dušan je praktično bio taoc na dvoru svog dede. Nakon smrti kralja Milutina i krunisanja oca Stefana Uroša III (6. januara 1322.) Dušan je sa samo 14 godina dobio na upravljanje oblast Zete i bio je proglašen za kraljevića. Vlastela okupljena oko Dušana neprestano ga je nagovarala da se pobuni protiv oca i da uzme vlast.

Istakao se u bici kod Velbužda

Još kao mladi kralj komandovao je jednim dijelom vojske u glavnom napadu u bici kod Velbužda (1330), u kojoj se Srbija izborila za vodeću ulogu na Balkanu. Odnosi između starog i mladog kralja su se pogoršali januara 1331. godine.

Preuzeo vlast poslije sukoba sa ocem

Sam Stefan je na skoro identičnom mjestu ratovao sa svojim ocem, kraljem Milutinom, iz istih razloga kao i on sada sa svojim sinom samo u zamijenjenim ulogama. Dušan je napao Stefanov dvor avgusta 1331. dok je ovaj bio u lovu kod tvrđave Peterco sa nekoliko sluga. Stefan na konju bježi sa nešto malo svoje vlastele, zaboravivši čak i na kraljicu i djecu, a Dušanova potjera ga bez otpora hvata u tvrđavi Petrič i zatvara zajedno sa cijelom porodicom u tvrđavi Zvečan.

Legenda o prokletstvu

Neposredno nakon Dušanovog krunisanja Stefan Dečanski je umro 11. novembra 1331. godine i sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Visoki Dečani. Po Danilovom učeniku umro je prirodnom smrću dok drugi izvori tvrde da je Dušan popustio pred navaljivanjem moćne vlastele i odobrio, ako već i nije naredio, da se Stefan pogubi. Za smrt Stefana Dečanskog vezana je i legenda o prokletstvu Dušanovih kasnijih potomaka, a kasnije i cijele srpske države. Naime Stefan je, kada su došli ljudi da ga ubiju, prokleo sina i njegove potomke. Prokletstvo se nije ispunilo na sinu, ali palo je na unuka Uroša, koji je izgubio carstvo. Ova legenda je trajala mnogo vijekova, a svi su se tog prokletstva sjetili onda kada je knez Lazar sa svojim ratnicima pao na Kosovu, a Srbija pala pod Turke.

Uzdigao srpsko kraljevstvo u carstvo

Uvidjevši da je Vizantijsko carstvo oslabilo, Dušan odlučuje da na ruševinama Vizantije podigne imperiju jednog mladog naroda punog snage. Nakon svih osvajanja Stefan Dušan je odlučio da se proglasi za cara. Sklopio je dogovor sa Svetom Gorom, koja je vizantijskog cara oduvijek smatrala za svog jedinog i legitimnog vladara. Kralj Stefan Dušan se proglasio za cara oko Božića (25.12. 1345.) u gradu Seru. Prema ustaljenim običajima, carigradski patrijarh je krunisao careve na Istoku, a papa careve na Zapadu.

Pošto se nije mogao nadati da će ga iko od ove dvojice krunisati, srpska arhiepiskopija je uzdignuta na rang patrijaršije. Arhiepiskop Joanikije je postao prvi srpski patrijarh. Stefan Dušan je krunisan za cara Srba i Grka, Bugara i Arbanasa na Uskrs (16.4. 1346.) u tvrđavi Kale u Skoplju. Krunisanje su obavili srpski patrijarh Joanikije i bugarski trnovski patrijarh Simeon, uz sasluženje arhiepiskopa autokefalne Ohridske arhiepiskopije koja je nakada bila patrijaršija, kao i svih igumana manastira Svete Gore.

Nisu mu priznavali titulu

Vaseljenski patrijarh Kalist bacio je anatemu na srpskog cara, patrijarha i arhijereje i na taj način ih isključio iz pravoslavnog svijeta. Jovan Kantakuzin je priznao Dušanovu carsku titulu, ali je ona bila ograničena samo na Srbiju i to je bilo najveće priznanje koje je vizantijski car mogao da da.

Dušanovu carsku titulu priznali su i svetogorski kaluđeri, ali uz uslov da u svojim molitvama na prvom mjestu pominju vizantijskog, pa tek onda srpskog cara. Dubrovčani i bosanski dostojanstvenici su u pismima upućenim u Srbiju Dušana oslovljavali kao cara, međutim ne i u pismima upućenim u Ugarsku.

Ugarska nije priznavala promjenu u tituli i Dušanu se obraćala kao kralju Raške. Isto je činio i papa. Mletačka republika se Dušanu i Urošu obraćala kao carevima, ali i kao kraljevima pri čemu je u drugom slučaju dodavan epitet Raxie et Grecorum (Raške i Grčke).

Donio surovi zakonik

Jedno od obilježja Dušanove vladavine bila je i obimna zakonodavna djelatnost. Izdan je veliki broj povelja. Prvi dio Zakonika proglašen je maja 1349. u Skoplju i sastoji se od 155 članova. Drugi dio donesen je 1354. i sastoji se od 66 članova. Sastavljači nisu poznati, a vjerovatno su poticali iz kruga dvorana čija je služba bila povezana sa sudstvom.

Sadržaj Zakonika nastoji da obuhvati gotovo sve oblasti života, ali je pojedinim oblastima posvećena različita pažnja. Srbija je iza sebe imala dugu pravnu tradiciju, pa su neke oblasti bile relativno dobro zakonski regulisane. Zakonik je nastavio svoj život dugo nakon Dušanove smrti.

Nije bio svetac

Nagađa se o nekoliko moguća razloga: zato što postoji sumnja da je naredio ubistvo svog oca, zato što je bio surov, zato što se okrenuo Rimu u namjeri da neutrališe ugarsku prijetnju sa sjevera i Srbi su bili blizu da se pokatoliče ili zato što je uveo svoju ženu Jelenu na Svetu Goru, što je strogo zabranjeno i danas.

Počiva u crkvi svetog Marka

Sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena. Poslije Dušanove smrti naslijedio ga je sin, car Uroš V, a Srpsko carstvo je postepeno počelo da se raspada. Kada su 1927. vršena arheološka iskopavanja na lokalitetu manastira, u jugozapadnom dijelu crkve je nađen mermerni grob za koji je ustanovljeno da je carev. U grobu su pronađene ispreturane kosti koje su na očaj tadašnjeg režima prenesene 18. maja 1968. u Crkvu Svetog Marka na Tašmajdanu, gdje i danas počivaju.